υπερεγώ

Έννοια της φροϋδικής ψυχαναλυτικής θεωρίας που καθορίζει ότι η συμπεριφορά της ψυχής ρυθμίζεται από την υφή της σκέψης. Σύμφωνα με τη θεωρία του Φρόυντ, το υ. είναι το ιδεώδες του εγώ, είναι η τρίτη σημαντική διάρθρωση της σκέψης. Οι άλλες δυο είναι το πρόεγώ, απρόσωπη μάζα δυνάμεων από τις οποίες αποτελείται το ασυνείδητο και το εγώ, το τμήμα εκείνο της σκέψης που ασχολείται με την πραγματικότητα. To υ., στην πραγματικότητα, απεικονίζει την ηθική διαπαιδαγώγηση που δόθηκε στο παιδί από τους γονείς του. Η αποκορύφωση της διαπαιδαγώγησης αυτής είναι η συγχώνευση του κώδικα της σκέψης μέσα στην προσωπικότητα, για τη διαμόρφωση του υ. Πριν διαμορφωθεί το υ., οι γονείς επιβλέπουν τη συμπεριφορά του παιδιού και τιμωρούν τα παραπτώματα του. Όταν διαμορφωθεί, ενεργεί ως κατήγορος, κατακλύζοντας το εγώ με ένα συναίσθημα ενοχής (ευθύνης), κάθε φορά που το άτομο παραβιάζει τον ηθικό κανόνα. Οι σχέσεις του υ. με το εγώ δεν περιορίζονται στο να του απευθύνουν τη συμβουλή «να φέρεσαι όπως ο πατέρας σου», αλλά επιβάλλουν επίσης την απαγόρευση «να μη φέρεσαι όπως ο πατέρας σου». Η διπλή αυτή άποψη του υ. προέρχεται από το γεγονός, ότι το άτομο κατέβαλε όλες τις προσπάθειες του στην απώθηση του οιδιπόδειου συμπλέγματος. Το υ. κυριαρχεί στο εγώ, ως ενσάρκωση των τύψεων της συνείδησης και αποτελεί τη συνισταμένη δυο υπερβολικά ενδιαφερόντων βιολογικών παραγόντων: της κατάστασης αδυναμίας και της παιδικής εξάρτησης την οποία δέχεται ο άνθρωπος για αρκετό χρονικό διάστημα, καθώς και του οιδιπόδειου συμπλέγματος, που συνδέεται με τη διακοπή του με την ανάπτυξη της libido. H λεπτομέρεια αυτή, φαίνεται ότι είναι ειδικά ανθρώπινη ψυχαναλυτική υπόθεση και θεωρείται κληρονομιά της πολιτιστικής εξέλιξης. Η διάσπαση που επέρχεται ανάμεσα στο υ. και στο εγώ, αποτελεί το φυσικό τέρμα της εξέλιξης του ατόμου. Οι συγκρούσεις ανάμεσα στο εγώ και το υ. αντικατοπτρίζουν την αντίθεση που υπάρχει ανάμεσα στον εξωτερικό και τον ψυχικό κόσμο. Οι ψυχολόγοι χρησιμοποιούν μερικές φορές το υ. στην περιγραφή νευρώσεων και διαταραχών της ψυχοσύνθεσης του άτόμου. Θεωρείται ότι ένα υπερβολικά αναπτυγμένο υ. οδηγεί σε μια ιδεοληπτική ψυχαναγκαστική προσωπικότητα, που την απασχολεί διαρκώς η σκέψη της ενοχής. Ένα υ. που δεν έχει αναπτυχθεί τέλεια, μπορεί να εμφανιστεί σε περιπτώσεις ψυχοπαθών ατόμων, που αγνοούν τους φυσιολογικούς κανόνες για το σωστό και το λανθασμένο και αποτελούν μερικές από τις πιο χαρακτηριστικές περιπτώσεις εγκληματιών.

* * *

το, Ν

(ψυχολ.) (κατά την θεωρία τής ψυχανάλυσης) ένας από τους τρεις συντελεστές, μαζί με το εκείνο και το εγώ, τής ανθρώπινης προσωπικότητας, ο οποίος αναπτύσσεται τελευταίος και αποτελείται από ένα σύστημα απαγορεύσεων, επικρίσεων και αναστολών, γνωστός ευρύτερα ως συνείδηση, καθώς και από μία σειρά αξιών, σκοπών και ιδανικών, γνωστή ως ιδεώδες τού εγώ ή ιδανικό εγώ.

[ΕΤΥΜΟΛ. Νόθο αντιδάνειο σύνθ., πρβλ. αγγλ. superego < super (< υπερ-*) + ego (< εγώ)].